Prawa człowieka nie zawsze były uznawane za cechy niezbywalne i podstawowe dla każdej jednostki. Dopiero w czasach oświecenia przestały być uważane za przywileje przysługujące samej tylko szlachcie. Nie znaczy to jednak, że zostały one dane wszystkim raz na zawsze.
Przypominamy artykuł Wiktora Osiatyńskiego – doktora socjologii i doktora habilitowanego nauk prawnych, wykładowcy akademickiego oraz działacza na rzecz umacniania społeczeństwa obywatelskiego. Autor opisuje w nim historię idei praw człowieka oraz wskazuje jej nierzadko burzliwe konflikty z pojęciem dobra ogółu.
W tekście znajdziemy również bardzo aktualne analizy relacji pomiędzy obywatelem a państwem, oraz próby odpowiedzenia na takie pytania jak: Na ile prawa człowieka przyczyniają się do rozwoju gospodarczego? Czy prawa człowieka zawsze stoją w zgodzie z demokracją? Jak egzekwować ich przestrzeganie?
Fragment tekstu:
Normalnie pozycja jednostki wobec państwa jest pozycją nierówności. Państwo może narzucać jednostkom swą wolę i stosować przymus dla przeprowadzenia swej decyzji. Ujmując rzecz obrazowo, państwo trzyma obnażony miecz nad głowami obywateli. W praktyce miecz spoczywa w rękach konkretnych funkcjonariuszy państwa ze wszystkimi ich słabościami, namiętnościami i interesami. Mogą oni nadużyć swej władzy dysponentów miecza. Obywatele potrzebują zatem tarczy, która mogłaby ochronić ich przed nieuzasadnionym użyciem przymusu państwowego. Prawa człowieka są taką właśnie tarczą, która daje jednostkom poczucie bezpieczeństwa w kontaktach z państwem.
Ultra posse nemo obligatur – Nikt nie jest zobowiązany ponad swoje możliwości.
Errantis nulla voluntas est – Działający pod wpływem błędu nie wyraża woli.
Fere in omnibus poenalibus iudiciis et aetati et imprudentiae succuritur – We wszystkich niemal procesach karnych uwzględnia się i wiek, i brak doświadczenia.
Ubi ius, ibi remedium – Gdzie prawo, tam i środek do jego realizacji.
In contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis – W umowach zawierają się milcząco także wymagania wynikające z obyczajów i zwyczaju.
Furtum sine affectu furandi non committitur – Nie popełnia się kradzieży bez zamiaru jej dokonania.
Celare fraudem fraus est – Zatajenie oszustwa jest też oszustwem.
In dubio pro libertate – W razie wątpliwości należy interpretować na rzecz wolności.
Actori incumbit probatio – Na powodzie spoczywa ciężar dowodu.
De maiore et minore non variant iura – Prawa nie zmieniają się w zależności od większego lub mniejszego znaczenia osoby.
Ex iniuria ius non oritur – Z bezprawia nie wywodzi się prawo. Nie można nabyć uprawnienia z czynu bezprawnego.
Facta non praesumuntur, sed probantur – Okoliczności faktycznych nie domniemywa się, lecz należy je udowodnić.
Error (ignorantia) iuris nocet, error (ignorantia) facti non nocet – Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.
Agendo nemo causam suam facit deteriorem – Poprzez wystąpienie ze skargą (powództwem) nikt nie pogarsza swojej sprawy.
Utilitas publica privatae praeferri debet – Dobro ogółu powinno być stawiane przed dobrem prywatnym.
Libertas inaestimabilis res est – Wolność jest rzeczą bezcenną
Iniuria non excusat iniuriam – Bezprawie nie uspra-wiedliwia bezprawia.
Hominum causa omne ius constitutum est – Wszelkie prawo ustanawia się (zostało ustanowione) ze względu na ludzi.
Venire contra factum proprium nemini licet – Nikomu nie wolno przeczyć własnym uczynkom.
Actor sequitur forum rei – Powód idzie za sądem pozwanego.
Ubi societas, ibi ius – Gdzie społeczeństwo, tam i prawo.
Cuius commodum, eius periculum – Czyja korzyść, tego i ryzyko.
Cautela abundans non nocet – Nadmierne zabezpieczenie nie szkodzi.
Clara non sunt interpretanda – Jasne (przepisy) nie wymagają interpretacji.
Iustitia est fundamentum regnorumi – Sprawiedliwość jest ostoją państwa.
Volenti non fit iniuria – Chcącemu nie dzieje się krzywda. Jeśli ktoś zgadza się na wyrządzenie mu szkody, nie może podnosić roszczeń z tego tytułu.
Hereditas viventis non datur – Nie przyznaje się spadku po żyjącym.
Ubi ius incertum, ibi ius nullum – Gdzie prawo jest niepewne, tam nie panuje żadne prawo.
Fiscus non erubescit – Skarb państwa nie rumieni się.
Inaudita causa quemquem damnari aequitatis ratio non patitur – Poczucie słuszności nie pozwala na skazanie kogokolwiek bez wysłuchania jego sprawy.
Audiatur et altera pars – Niech będzie wysłuchana i druga strona.
Cogitationis poenam nemo patitur – Nikt nie ponosi kary za myślenie. Zamiar nie uzasadnia pociągnięcia do odpowiedzialności.
Falsa causa non nocet – Mylna pobudka nie szkodzi czynności prawnej.
Corruptissima re publica plurimae leges – Im większy nieład w państwie, tym liczniejsze ustawy.
Fiat iustitia et pereat mundus – Sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby miał zginąć świat.
Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi – Sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą oddania każdemu, co mu się należy.
In legibus magis simplicitas quam difficultas placet – W ustawach bardziej podoba się prostota niż zawiłość.
Consuetudo est optima legum interpres – Praktyka daje najlepszą wykładnię przepisów.
Actus simulatus nullius est momenti – czynność prawna pozorna jest nieważna.
Incerta pro nullis habentur – Niepewne traktuje się jako nieistniejące.
Confessio est regina probationum – Pzyznanie się jest królową dowodów.
Incerta pro nullis habentur – Niepewne traktuje się jako nieistniejące.
Ei incumbit probatio, qui dicit non qui negat – Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza.
Exsecutio iuris non habet iniuriam – Egzekwowanie prawa nie jest bezprawiem.
Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet – Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.
Delicta parentum liberis non nocent – Czyny bezprawne popełnione przez rodziców, nie szkodzą dzieciom.
Fraus est fraudem celare – Oszustwem jest ukrywać oszustwo.
